اثر زمان کاشت و نانو کود کلات آهن برعملکرد و ماده موثره بابونه آلمانی رقم شوروکشاری

به منظور بررسی اثر فصل کاشت و نانو کود کلات آهن بر صفات کمی و کیفی بابونه Matricaria recutita var. Soroksari طرح اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی در سال 96-1395 با سه تکرار در منطقه سپیدان شیراز اجرا شد. عامل اصلی شامل دو فصل کاشت بهار و پاییز و عامل فرعی شامل چهار سطح محلولپاشی نانو کود کلات آهن (0، 0/5، 1، 1/5 میلی گرم بر لیتر) بود. نتایج تجزیه واریانس بیانگر اثر معنی دار فصل کاشت بر قطر گل، وزن تر گل، وزن خشک گل، نسبت وزن تر به خشک، تولید اسانس در هکتار، درصد و عملکرد کامازولن داشت. اثر نانو کود کلات آهن بر قطر گل، درصد اسانس و درصد کامازولن معنی دار بود. اثر متقابل فصل کاشت و محلولپاشی نانو کود کلات آهن تنها بر درصد اسانس و درصد کامازولن معنی دار شد. در تمامی صفات مورد بررسی بیشترین مقدار در فصل کاشت پاییز مشاهده گردید. بزرگترین قطر گل (22.60 میلیمتر)، بیشترین درصد اسانس (0.42 درصد) در غلظت 1درصد و بیشترین درصد کامازولن (6.89 درصد) در تیمار صفر نانو کود کلات آهن مشاهده شد. بیشترین درصد اسانس (0.42 درصد) در غلظت 1و 1/5 درصد در هر دو زمان برداشت و بیشترین درصد کامازولن (15.03 درصد) در فصل پاییز با غلظت صفر نانو کود کلات آهن مشاهده شد.

1- مقدمه

توجه به شناخت اثرات سوء ناشی از مصرف داروهای شیمیایی در سال های اخیر، توجه زیادی به کشت و پرورش گیاهان دارویی شده که با افزایش مصرف آن ها نیاز به توسعه کشت، مدیریت و برنامه ریزی صحیح می باشد. در قرن حاضر تحقیقات گستردهای بر روی گیاهان دارویی انجام شده و داروهایی با ماده موثره طبیعی افق های جدیدی را برای جامعه پزشکان و داروسازان پژوهشگر گشوده است بطوریکه در حال حاضر حدود یک سوم داروهای مورد استفاده در جوامع انسانی را داروهایی با منشاء طبیعی و گیاهی تشکیل میدهد (امیدبیگی، 1385). بابونه (Matricaria recutita L.) یکی از گیاهان دارویی مهم از تیره کاسنی و از مهمترین گیاهان دارویی شناخته شده توسط انسان و یکی از پر مصرف ترین گیاهان دارویی در جهان است که هر ساله مقادیر فراوانی از آن در صنایع آرایشی- بهداشتی و صنایع غذایی استفاده می شود و عمدتا به منظور استفاده از اسانس آبی رنگ آن کشت می شود. در اسانس بابونه نزدیک به 40 نوع ترکیب شناسایی شده است که مهترین آن ها شامل آلفا-بیزابولول، کامازولن، آلفا-بیزابولول اکسید A و بتا-فارنزن می باشند (امیدبیگی، 1385؛ Mann and Staba, 1986). اسانس حاصل از گل های بابونه دارای خواص ضد عفونی کننده، آرامبخش، ضد اسپاسم، ضد آلرژی و ضد نفخ است (امیدبیگی، 1385؛ عزیزی، 1385). بذر بابونه با توجه به شرایط رطوبتی منطقه مورد نظر جهت کشت در پاییز و اوایل بهار کاشته می شود. دمای مطلوب برای جوانه زنی بذر بابونه 20 تا 25 درجه سانتی گراد می باشد و 7 تا 10 روز بعد از کاشت بذرها جوانه می زنند (امیدبیگی ، 1385؛ Salamon, 1994). امیدبیگی (1378) گزارش کرده است که تفاوت قابل ملاحظه ای در عملکرد گل خشک و میزان اسانس در زمان های مختلف کاشت وجود دارد. بطوریکه کشت پاییزه دارای عملکرد گل خشک بالاتر و کشت بهاره دارای درصد اسانس بالاتری بوده است. او همچنین نشان داد که میزان اسانس رقم اصلاح شده شوروک شای Soroksari) 0/9) درصد می باشد که 15 درصد آن کامازولن است در حالیکه توده های بومی شیراز، دماوند، رودهن و چالوس کمتر از 0/1 درصد اسانس داشتند و همگی فاقد کامازولن بودند. محققان دیگر با مقایسه بین کشت پاییزه و بهاره نشان دادند که میزان اسانس بابونه در کشت بهاره 6/3 درصد افزایش یافته است(Letchamo and Marquard, 1993). برخی از محققان یک روند تدریجی در میزان اسانس و برخی از اجزای اسانس را در طی برداشت های متوالی در گیاه بابونه مشاهده نموده‎اند(Letchamo and Marquard, 1993؛ Letchamo and Vomel, 1992). ترکیب های شیمیایی در گلها متفاوت بوده و به ژنوتیپ، شرایط اکولوژی محل رویش، مدیریت تولید و فرآیندهای پس از برداشت بستگی دارد(Omidbaigi et al., 2003). کیفیت گل های بابونه بستگی به زمان جمع آوری آن ها دارد و این زمان هنگامی است که 50 درصد گل ها بطور کامل باز شده اند. عمل برداشت باید در هوای خشک و آفتابی انجام شود (Letchamo and Vomel, 1992). اسانس بابونه از طبق گل و بوسیله دستگاه تقطیر بخار و یا با عصاره حلال، با عملکردی حدود 0/24 درصد تا 1/9 درصد وزن تر حاصل می شود. اسانس شامل چندین جزء با نقطه جوش بالا می باشد که برای خروج آن ها از اندام های گیاه احتیاج به بخار یا فشار بالا است(Franz, 1980).
کاربرد کود مناسب یک عامل اصلی در کشت موفقیت آمیز گیاهان دارویی میباشد(Carrubba et al., 2002). کود آلی سبب بهبود خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک شده و تولید محصول را افزایش می دهد(Sharma, 2002). در تحقیقی عملکرد ماده خشک و میزان ماده موثره (هیپرسین) گل راعی را در سیستم کاربرد کود بصورت تلفیقی، آلی و شیمیایی مورد مقایسه قرار داده شد و نتایج نشان داد که اگر چه عملکرد سرشاخه این گیاه در حالت مصرف کود شیمیایی بیشتر از حالت تلفیقی و آلی است ولی میزان ماده موثره در حالت مصرف کود بصورت آلی و تلفیقی بیشتر از حالت شیمیایی می باشد (لباسچی، 1393). کودهای آلی هم باعث افزایش عملکرد گیاه شده و هم درصد اسانس قابل قبولی تولید کردند و بدین شکل عملکرد اسانس را تا حد مطلوبی بالا بردند. نتایج تحقیقی نشان داد که ریحان کشت شده تحت شرایط ارگانیک دارای عملکرد اسانس بیش از دو برابر نسبت به ریحان تغذیه شده با کودهای شیمایی رایج بود(Khalid et al., 2006). در تحقیقی دیگر مقدار اسانس و نیز مقدار ترکیب های ضروری گیاه دارویی بابونه در شرایط کشت ارگانیک به مراتب بالاتر از کشت رایج آن بود (Vildova et al., 2006). کودهای آلی با اثرهای مطلوبی که پیشتر ذکر شد هم باعث افزایش عملکرد گیاه شدند و هم درصد اسانس قابل قبولی تولید کردند و بدین شکل عملکرد اسانس را تا حد مطلوبی بالا بردند. بابونه واکنش خوبی به کودهای NPK داشته و در مقادیر زیاد P حساسیت دارد (Paurohit and Vyas, 2004). ازت به افزایش و عملکرد گل ها کمک می کند ولی کاربرد کود ازت در مقدار زیاد درصد کامازولن را کاهش میدهد. مصرف مقادیر متوازن ازت و فسفر برای رشد گلها و گیاه مناسب بوده و مقادیر اسانس را افزایش می دهد به نحوی که حجم آزولن موجود در اسانس بطور مثبتی تحت تاثیر ترکیب متوازن ازت و فسفر قرار می گیرد (Nirr, 2002). حجم اسانس در گلها با اضافه کردن ریز مغذی ها به خاک افزایش می یابد به نحوی که مولیبدن، بر و روی در عملکرد گل و حجم اسانس تاثیر دارند (Pourohit and Vyas, 2004). آهن یکی از عناصر ضروری اما کم مصرف و کم تحرک برای گیاهان است. گیاهان در بین همه ریز مغذی ها بیشترین نیاز را به آهن دارند. نقش این عنصر در تثبیت ازت و فعالیت برخی از آنزیم ها نظیر کاتالاز، پراکسیدازو سیتوکروم اکسیداز به خوبی مورد بررسی قرار گرفته است (Blakrishman et al,. 2000). ترکیبات کلاته آهن بهترین راه حل برای برطرف کردن کلروز آهن در همه خاکها و علی الخصوص خاکهای قلیایی بوده و می توانند شدیدترین مشکلات تغذیه ای گیاهان را علاج نمایند. نانوکود کلات آهن دارای کمپلکس منحصر بفردی می باشد و این نانو کمپلکس دارای 9 درصد آهن محلول در آب در بازه pH 11-3 می باشد. مکمل های روی و منگنز در این کود نقش خاص خود را ایفا می کنند (پرداختی وهمکاران، 1385). یکی از مهمترین کاربردهای فناوری نانو در زمینه ها و گرایش های مختلف کشاورزی در بخش آب و خاک، استفاده از نانوکودها برای تغذیه گیاهان می باشد. نانو ذرات آهن به عنوان کاتالیزور باعث تسریع فرآیند اکسیداسیون گردیده و آلاینده های آلی موجود در محیط مانند تری کلرو اتان، تتراکلرید کربن، دی اکسین ها را به ترکیبات کربنی ساده تر با سمیت کمتر تبدیل می نماید (خلخالی و همکاران، 1393).
با گرایش به کشت و مصرف فرآورده های طبیعی و به رغم اهمیت روز افزون گیاهان دارویی، مطالعات معدودی در مورد جنبه های مختلف مدیریت زراعی این گیاهان انجام شده است. این آزمایش در راستای دستیابی به بهترین زمان کاشت و بررسی اثر آن بر میزان محصول، کمیت و کیفیت اسانس Matricaria recutita var.Soroksari در تیمارهای مختلف نانو کود کلات آهن برای بهره برداری بهتر از این گیاه صورت پذیرفت.

2- مواد و روشها

به منظور بررسی تاثیر زمان کاشت و تیمار نانو کود کلات آهن بر میزان محصول، عملکرد کمی و کیفی اسانس بابونه Matricaria recutita var.Soroksari بذر این گیاه در مزرعه تحقیقاتی شرکت دارویی زردبند واقع در منطقه رودبال در استان فارس در طی سالهای 1395و 1396 انجام شد. این تحقیق بصورت کرت های خرد شده و در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد که فاکتور اصلی شامل دو تاریخ کاشت پاییزه و بهاره و فاکتورهای فرعی شامل چهار سطح کودی 0، 0/5، 1 و 1/5 میلی گرم بر لیتر کود نانوکلات آهن بود. در پاییز سال 1395 زمین مورد نظر را شخم زده، سپس جهت خرد کردن کلوخه ها و تسطیح زمین عملیات دیسک زدن و ماله کشی انجام شد. به منظور بررسی خصوصیات شیمیایی خاک مزرعه، یک نمونه از آن به آزمایشگاه منتقل و مورد تجزیه قرار گرفت (جدول 1). کرتهایی به ابعاد 12 متر مربع و در مجموع 24 کرت، 12 کرت بهاره و 12 کرت پاییزه آماده شد. مقدار 15 واحد ماسه بادی با 1 واحد بذری که معادل 4/5 کیلو گرم ماسه با 280 گرم بذر می باشد مخلوط شده و در هر کرت 10 خط کشت بصورت کاملا سطحی کشت گردید. تیمار نانو کود کلات آهن به میزان 0/5، 1 و 1/5 میلی گرم بر لیتر تهیه و در زمان قبل گلدهی بصورت محلول پاشی اعمال گردید. آبیاری کرتها بصورت نشتی انجام شد و وجین علفهای هرز با دست صورت گرفت. در هنگام گلدهی کامل، یک پلات 1×1 متر مربع تهیه و برداشت از داخل پلات در هر کرت صورت گرفت. در کشت پاییزه 7 چین گل و کشت بهاره 5 چین گل برداشت گردید. ارتفاع بوته ها با کولیس اندازه و یادداشت گردید. سپس گل از بوته جدا و قطر آنها با کولیس اندازه گیری گردید. سپس بلافاصله وزن تر بوته ها توزین و بلافاصله به خشک کن با دمای 35 درجه سانتیگراد منتقل شدند. پس از خشک شدن وزن خشک گلها توزین گردید و سپس گل های خشک شده برای استخراج اسانس آماده سازی شدند.
استخراج اسانس نمونه ها به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر مطابق روش فارماکوپه اروپا و در شرایط کاملا یکسان انجام شد و درصد اسانس نمونه ها تعیین گردید. بدین منظور 30 گرم گل خشک بابونه بطور دقیق وزن گردیده و به همراه 450 میلی لیتر آب مقطر در درون بالن 1000 میلی لیتری دستگاه کلونجر ریخته شد. سپس به مدت 4 ساعت و 30 دقیقه عملیات تقطیر با آب انجام گردید. در پایان مرحله اسانس گیری، داخل لوله ها با هگزان شسته شد تا اسانس ها چسبیده به جدار سرد کن به محل جمع آوری اسانس منتقل شود. در این مرحله مخلوط اسانس و هگزان با آب دو فاز تشکیل می دهد. این مخلوط به دکانتور منتقل گردید تا فاز آب از مخلوط اسانس و هگزان جدا شود. سپس مخلوط اسانس و هگزان به درون بالنی با وزن مشخص منتقل شد به نحوی که با استفاده از دستگاه تبخیر ساز (Evaporator ) در خلاء و در دمای 40 درجه سانتیگراد هگزان خارج شد و فقط اسانس بدست آمد (امیدبیگی، 1378). برای شناسایی اجزای اسانس از دستگاه گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی (GC-MS) که شرایط آن در زیر درج شده است استفاده شد. گازکروماتوگراف مدل Varian Star 3400 cm مجهز به ستونهای موئینه DB5 با قطر داخلی ستون 25/0 میلی لیتر، ضخامت فیلم 0/25 میکرومتر و طول ستون 30 متر، گاز حامل هلیوم با سرعت 2 میلی متر در دقیقه است. در هر مورد پس از تزریق مقادیر بسیار جزیی اسانس، کروماتوگرام بدست آمده و طیف های جرمی ترکیب های مختلف موجود در آن بررسی شد. شناسایی طیف ها به کمک بانک اطلاعات جرمی، زمان بازداری، محاسبه اندیس کواتس، مطالعه طیف های جرمی هر یک از اجزای اسانس و بررسی الگوهای شکست آن ها، مقایسه آن ها با طیف های استاندارد و استفاده از منابع معتبر انجام گردید (Adams, 2001). در این تحقیق ترکیب های عمده و اصلی موجود در اسانس بابونه رقم Soroksari مورد مطالعه قرار گرفت. درصد کمی هر ترکیب بر اساس سطح زیر منحنی و توسط برنامه ریزی رایانه ای مشخص گردید.
برای تجزیه داده ها و آنالیز واریانس با استفاده از تجزیه ANOVA توسط برنامه نرم افزار SAS از تمام داده ها میانگین و اختلاف استاندارد گرفته شد. اختلاف میانگین بین داده ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن بررسی و اختلاف میانگین ها در سطح احتمال 5 درصد و 1 درصد محاسبه گردید.

3- نتایج

3-1- ارتفاع بوته: مطابق جدول تجزیه واریانس (جدول 2) اثر فصل کاشت، تیمار کودی و اثر متقابل آن‎ها بر ارتفاع بوته معنادار نمی‎باشد.
3-2- قطر گل: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که فصل کاشت و نیز تیمار کودی بر قطر گل معنا دار می‎باشد و لیکن اثر متقابل فصل کاشت و تیمار بر قطر گل معنادار نبوده است. بر اساس جدول مقایسه میانگین (جدول 3) بیشترین قطر گل در فصل پاییز و در تیمار 1 میلی گرم در لیتر کود نانو کلات آهن (22/60 میلیمتر) بدست آمد.
3-3- عملکرد گل تر: بر اساس جدول تجزیه واریانس اثر فصل کاشت بر عملکرد گل تر معنادار می‎باشد. بر اساس جدول مقایسه میانگین بیشترین میزان عملکرد گل تر در فصل پاییز مشاهده گردید (2283/50 میلیگرم بر متر مربع). تیمار کودی و نیز اثر متقابل تیمار کودی و فصل کاشت بر عملکرد گل تر معنادار نبود.
3-4- عملکرد گل خشک: بر اساس جدول تجزیه واریانس اثر فصل کاشت بر عملکرد گل خشک معنادار می‎باشد. بر اساس جدول مقایسه میانگین بیشترین میزان عملکرد گل خشک در فصل پاییز مشاهده گردید (415/55 میلیگرم بر متر مربع). تیمار کودی و نیز اثر متقابل تیمار کودی و فصل کاشت بر عملکرد گل تر معنادار نبود.
3-5- نسبت وزن تر به خشک گل: بر اساس جدول تجزیه واریانس اثر فصل کاشت بر نسبت وزن تر به خشک معنادار میباشد. بیشترین نسبت وزن تر به خشک بر اساس جدول مقایسه میانگین در فصل پاییز (51/5) گزارش شده است.
3-6- درصد اسانس: نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس نشاندهنده اثر معنی دار تیمار و اثر متقابل فصل برداشت و تیمار بر درصد اسانس بوده است. بیشترین درصد اسانس در فصل بهار و تیمار 1/5 میلیگیرم در لیتر کود نانو کلات آهن بدست آمد (0/47 %) که که با تیمار 1 میلی گرم کود در فصل پاییز و بهار اختلاف معناداری مشاهده نشد.
3-7- عملکرد اسانس: نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد که اثر فصل کاشت بر عملکرد اسانس معنادار می‎باشد. بیشترین عملکرد اسانس (1/66 گرم در متر مربع) در فصل پاییز مشاهده گردید. بر اساس نتایج جدول تجزیه واریانس تیمار کودی و اثر متقابل فصل کاشت و تیمار کودی بر عملکرد اسانس معنادار نبودند.
3-8- درصد و عملکرد اجزای اسانس: مهمترین اجزای اسانس بابونه آلمانی رقم Soroksari عبارتند از: بیزابلول، کامازولن، آلفا-بیزابلول، بتا-فارنزن، بیزابلول اکسید B می‎باشند که تغییرات درصد و عملکرد آن‎ها به شرح ذیل مورد بررسی قرار گرفت.
3-8-1- کامازولن: جدول تجزیه واریانس نشان داد که اثر فصل کاشت، تیمار کودی و اثر متقابل آنها بر میزان عملکرد ماده موثره کامازولن معنا دار می‎باشد ولیکن تنها فصل کاشت بر درصد این ماده معنادار می‎باشد. بهترین فصل کاشت جهت حصول بهترین عملکرد و درصد کامازولن، فصل پاییز و بدون استفاده از کود نانو کلات آهن می‎باشد.
3-8-2- بیزابلول اکسید: جدول تجزیه واریانس نشان داد که فصل کشت بر عملکرد این ترکیب معنادار بوده و بیشترین میزان عملکرد (0/11 گرم در متر مربع) در فصل پاییز مشاهده گردید.
3-8-3: بتافارنزن: جدول تجزیه واریانس نشان داد که فصل کاشت و اثر متقابل فصل کاشت در تیمار کودی بر درصد این ترکیب معنادار می‎باشد. بیشترین درصد این ترکیب در فصل بهار و تیمار 0/5 میلیگرم در لیتر نانوکود کلات آهن بدست آمد.
3-8-4: آلفا-بیزابلول: جدول تجزیه واریانس نشان داد که فصل کاشت، تیمار کودی و اثر متقابل آنها بر درصد این ترکیب معنادار می‎باشد. بیشترین عملکرد و درصد این ترکیب در فصل پاییز و تیمار 1/5 میلیگرم بر لیتر نانو کود کلات آهن بدست آمد که اختلاف معناداری با تیمارهای 0/5، 1 میلیگرم بر لیتر کود و تیمار شاهد در فصل پاییز نداشتند.

4- بحث

رشد و نمو، عملکرد و میزان و کیفیت مواد موثره گیاهان دارویی در شرایط مختلف آب و هوایی تغییر می کند (Franz et al., 1980؛ Teteny, 1970). متابولیت های ثانویه با هدایت فرایندهای ژنتیکی و با تاثیر عوامل محیطی ساخته می شوند. عوامل محیطی دارای تاثیر بسزایی بر روی کمیت و کیفیت محصول بدست آمده از گیاهان دارویی می باشند. با وجود این، امکان کنترل کامل این عوامل میسر نبوده ولی می توان با روش هایی اثرات محیطی را به گونه ای مدیریت نمود که گیاه تحت آن شرایط پتانسیل بالقوه خود را ظاهر کند و در این بین دو عامل زمان کاشت و تغذیه نقشی اساسی در دستیابی به شرایط مناسب در طول دوره رشد و نمو جهت حصول عملکرد کمی و کیفی در گیاهان دارویی ایفا می کند (حاج سید هادی، 1378). تغییر تاریخ کاشت از طریق تغییرات شرایط محیطی مانند تغییر طول روز، دماهای حداکثر و حداقل و رطوبت نسبی در طول فصل رشد گیاه بر عملکرد بیولوژیکی، طول دوره رشد و مراحل فنولوژیک، کمیت و کیفیت مواد موثره تاثیر می گذارد (دوازده امامی و همکاران، 1387). اگرچه کمیت و کیفیت اسانس بابونه بطور ژنتیکی کنترل می شود ولی عوامل اقلیمی و عکس العمل متقابل بین گیاه و شرایط محیطی نیز بر این صفات موثر هستند. برای پیش بینی بهترین زمان کاشت بابونه، بررسی میزان عملکرد، مواد موثره و خصوصیات ارگانولپتیکی اسانس با توجه به جنبه های اقتصادی آن ضروری است (Salamon, 2007). نتایج این تحقیق نشان داد که بهترین فصل کاشت با توجه به شرایط منطقه، پاییز می باشد. در این فصل بیشترین تولید گل تر و خشک، عملکرد اسانس، درصد و عملکرد اجزای تشکیل دهنده اسانس مشاهده گردید. نتیجه تحقیقات بر روی گیاه بابونه نیز اینگونه نشان داده است ارتفاع گیاه، قطر گل و تعداد گل در تاریخ کاشت پاییزه تفاوت معناداری با تاریخ کاشت بهاره داشته است(Rafieiolhossaini et al., 2010). که با نتیجه تحقیق اخیر همراستا می باشد. در کشت پاییزه بابونه بدلیل استقرار بهتر گیاه در پاییز، شروع زودتر رشد بهاره و افزایش طول دوره رشد، رشد رویشی بیشتر شده و افزایش اجزا تعیین کننده عملکرد نظیر تعداد ساقه های اصلی و فرعی گل دهنده را در پی دارد. افزایش ساقه های گل دهنده باعث تولید گل و در نتیجه عملکرد گل بیشتر در واحد سطح می گردد. همچنین با فراهم بودن رطوبت کافی، طول دوره گلدهی در کشت پاییزه نسبت به کشت بهاره تا حدود دو برابر افزایش مییابد و امکان برداشت چندین دفعه گل فراهم می گردد. افزایش طول دوره رشد در بسیاری از گیاهانی که گل های آن ها به عنوان جز اصلی عملکرد محسوب میشوند باعث افزایش زمان گلدهی و در نهایت افزایش تولید می شود. از طرف دیگر کاشت پاییزه اینگونه گیاهان نسبت به کاشت بهاره باعث می شود تا زمان اصلی گل دادن آن ها با فصل گرمای شدید مواجه نشود زیرا گرمای شدید تابستان روی عملکرد کمی و کیفی گیاهان دارویی تاثیر منفی دارد (Hadj et al., 2004).
همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که تیمار نانوکود کلات آهن بر درصد اسانس و نیز درصد و عملکرد اجزای تشکیل دهنده اسانس دارای برتری معنی داری بود. آلفا بیزابلول و کامازولن مهمترین اجزاء در اسانس بابونه می باشند و کیفیت اسانس بابونه به وجود مقادیر بالای این دو ترکیب بستگی دارد. در این تحقیق بیشترین عملکرد آلفا-بیزابلول در تیمار 1/5 میلیگرم در لیتر نانو کود کلات آهن و بیشترین عملکرد کامازولن در تیمار شاهد بدست آمد. با توجه به مطالعات صورت گرفته اکثر گیاهان دارویی مورد مطالعه عکس العمل مثبتی از لحاظ رشد و پارامترهای مربوط به رشد نسبت به عناصر غذایی نشان دادند در حالیکه از لحاظ مواد موثره بسته به نوع گیاه، نوع ماده موثره و نوع کود اعمال شده نتایج مختلفی بدست آمده است. تحقیقات اینگونه نشان داده اند که میزان ترکیبات در اسانس بیشتر تحت تاثیر فاکتورهای محیطی قرار می گیرند تا عوامل تغذیه ای. بطوریکه تحقیقات مختلف در کشورهایی که آب و هوای گرم و خشک دارند نیز نشان داد که ترکیبات و محتوای اسانس آن در اثر شرایط محیطی تغییر کرده و به ترکیبات دیگر تبدیل شده است (Chalchat, 1997). در بابونه نیز ژن مسوول تولید آلفا-بیزابلول یک ژن غالب است البته میزان واقعی آن تحت تاثیر محیط قرار میگیرد (Salamon, 2007). دلیل بالاتر بودن عملکرد اسانس، کامازولن و نیز درصد آلفا-بیزابلول در تاریخ کاشت پاییزه به سبب برخورد گیاهان بعد از یک دوره رشدی کوتاه در پاییز و سپس توقف رشد و رفتن به رکود در پاییز و برخوردار شدن با روزهای گرم و آفتابی میباشد که سبب تشکیل میزان بالای اسانس و کامازولن در انتهای گلچه های لوله ای می گردد (Betry and Vomel, 1992).
نتایج این تحقیق نشان داد که فصل پاییز بهترین تاریخ کاشت بابونه رقم Soroksari در شرایط آب و هوایی شیراز می باشد. بیشترین راندمان اسانس در غلظت 1/5 و 1 درصد د بیشترین مقدار ماده موثره در شرایط عدم استفاده از کود مشاهده گردید. این رقم در شرایط آب و هوایی محل مورد تحقیق یک رقم قابل توجه از نظر ترکیبات کامازولن و بیزابلول بوده که کاربرد مناسبی برای تولید صنعتی خواهد داشت.

منابع

– امیدبیگی، ر.، 1378. بررسی تیپ‎های شیمیایی بابونه‎های خودروی ایران و مقایسه آن با نوع اصلاح شده. مجله علوم کشاورزی تربیت مدرس، 1: 53-45.
– امیدبیگی، ر.، 1385. تولید و فرآوری گیاهان دارویی. جلد سوم، انتشارات به نشر، 397 صفحه.
– پرداختی، ع. ر.، نظران، م.ح.، حکم آبادی، ح و آشتیانی، م.، 1385. نقش فضای سبز در کاهش آلودگی هوا و اثر کود جدید کلات آهن خضرا در افزایش کارایی گیاهان و تلطیف هوا. اولین همایش تخصصی مهندسی محیط زیست.
– دوازده امامی، س.، سفیدکن، ف.، جهانسوز، م.ر. و مظاهری، د.، 1387. مقایسه عملکرد بیولوژیکی، عملکرد کمی و کیفی اسانس و مراحل فنولوژیکی در کشت پاییزه، بهاره و تابستانه بادرشبویه (Dracocephalum moldavica L.). فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 24(3): 270-263.
– حاج سید هادی، م.ر.، 1378. بررسی اثرات تاریخ کاشت و تراکم گیاه بر روی رشد، نمو، عملکرد و مقدار ماده موثره گیاه دارویی بابونه. پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران.
– کابلی فرشچی، ه.، عزیزی، م.، نعمتی، ح. و روشن سروستانی، و.، 1393. بررسی تاثیر کاربرد سولفات پتاسیم و اسید هیومیک بر رشد، عملکرد و میزان اسانس گل راعی (Hypericum perforatum). نشریه علوم باغبانی، 29(4): 527-518.
– عزیزی، م.، 1385. مطالعه چهار رقم بابونه Matricaria chamomilla L. اصلاح شده در شرایط آب و هوایی ایران. فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 22(4): 396-386.